گروه اقتصادي
مركز پژوهش‌هاي مجلس با انتشار گزارشي درباره «اينترنت ماهواره‌اي استارلينك» خواستار «جرم‌انگاري خريد و فروش و بهره‌برداري از تجهيزات و اشتراك بدون مجوز» اين نوع اينترنت شده است.
در اين سند همچنين تخصيص يارانه به شركت‌هاي ارايه‌دهنده اينترنت براي ارايه سرويس ماهواره‌اي «مجاز» به شهروندان و ايجاد منظومه «اينترنت بومي» با استفاده از رابطه استراتژيك و دوستانه با ابرقدرت‌هاي آسيايي چين و روسيه پيشنهاد شده است.
اين گزارش كه در مورد خدمات اينترنت ماهواره‌اي مدار پايين با مطالعه موردي استارلينك تهيه شده همچنين تاكيد كرده كه آشكارسازي و رديابي محل قرارگيري ترمينال با استفاده از تجهيزات لازم به سادگي ممكن است از اين رو در صورت ممنوعيت كاربران ممكن است استقبال چنداني براي استفاده از آن انجام نشود.
توصيه‌هاي مركز پژوهش‌ها در حالي منتشر مي‌شود كه استارلينك روز پنجشنبه گذشته برنامه زماني اتصال مستقيم شبكه اين شركت به تلفن‌هاي همراه عادي را منتشر كرد. در همين حال ساير شركت‌ها نيز در حال رقابت براي ارايه سرويس‌هاي مشابه اينترنت ماهواره‌اي هستند.
با توجه به اينكه اخيرا اعلام شده تا دو سال ديگر همه گوشي‌ها به استارلينك متصل مي‌شوند، به نظر مي‌رسد امروز از هر زمان ديگري به دستيابي به اينترنت ماهواره‌اي نزديك‌تريم.
تغيير بازيگران اينترنت
در ابتداي اين گزارش ذكر شده است كه هر چند به دليل وجود برخي محدوديت‌ها مثل اقتضائات فني تجهيزات، باند فركانسي محدود، ميزان تاخير، شبكه‌اي بودن معماري و از سوي ديگر مقررات سرزميني، شيوه پرداخت و... فراگير شدن اينترنت ماهواره‌اي با دشواري‌هايي همراه خواهد بود، اما ورود اين فناوري به زيست‌بوم ارتباطات راه دور كشور و دسترسي به آن در سطح جامعه ايراني، موقعيت بازيگران اين عرصه را دچار تغيير مي‌كند.
مركز پژوهش‌هاي مجلس در اين گزارش براي جلوگيري از تهديدهاي احتمالي فراگيري اين تكنولوژي چند راهبرد كلي را مطرح كرده است كه مهم‌ترين آنها عبارتند از:
- تفاهمنامه همكاري و اعطاي مجوز به شركت‌هاي اينترنت ماهواره‌اي متعهد جهت بهره‌برداري از اين فناوري و پياده‌سازي اين خدمات در شرايط ضروري مانند مناطق دورافتاده از طريق هم‌افزايي سياسي (ديپلماتيك)
- ايجاد ائتلاف دو يا چندجانبه براي توسعه و مشاركت در تكميل اين فناوري در كشور از طريق هم‌افزايي سياسي (ديپلماتيك) و تجاري
- راهكارهاي سلبي ازجمله جرم‌انگاري خريدوفروش و بهره‌برداري از تجهيزات و اشتراك بدون مجوز، اقامه دعوي عليه شركت ارايه‌دهنده خدمت فاقد مجوز به دليل تداخل بسامد (فركانسي) با خدمات ماهواره‌اي شركت‌هاي داراي قرارداد با ايران يا خدمات راديويي كشور
- رفع موانع ساختاري در جهت تقويت مزيت رقابتي اتصال زميني
تشكيل منظومه اينترنت بومي با چين و روسيه
در اين گزارش پيشنهاد شده است كه با استفاده از رابطه استراتژيك و دوستانه با «ابرقدرت‌هاي آسيايي چين و روسيه» به شركت‌هاي ISP براي ارايه سرويس ماهواره‌اي مجاز به شهروندان و ايجاد منظومه اينترنت بومي، يارانه اختصاص داده شود.
در راستاي دسترسي به اين فناوري نوين، روسيه تصميم دارد اينترنت ماهواره‌اي خودش را راه‌اندازي كند و تا امروز تلاش‌هايي را در همين جهت انجام داده است. چين هم به توسعه اينترنت ماهواره‌اي بومي پرداخته و شركت هوايي براي تلفن‌هاي هوشمند خود با استفاده از ماهواره‌ها و خدمات اتصال مستقيم به ماهواره را فراهم كرده است.
تصوير آينده اينترنت
مركز پژوهش‌هاي مجلس در اين گزارش تصويري از آينده اينترنت ماهواره‌اي ترسيم كرده و تحولاتي كه با راه‌اندازي و فراگيري آن رخ مي‌دهد، توضيح داده است. طبق اين تصوير، با عملياتي شدن ارتباط ميان‌ماهواره‌اي (ISL) شركت اسپيس ايكس محدوديت فاصله حداكثر هزار كيلومتري ميان ترمينال كاربر و ايستگاه زميني برطرف خواهد شد. علاوه بر اين، قابليت اتصال مستقيم گوشي‌هاي تلفن همراه هوشمند به ماهواره براي تبادل داده برقرار مي‌شود. اين تبادل داده ارسال پيام، برقراري تماس اضطراري و اتصال پرسرعت به اينترنت را شامل مي‌شود. بنابراين براي اتصال به ماهواره نيازي به ترمينال ثابت استارلينك نخواهد بود.
موانع مختلف حقوقي، اقتصادي و فني
در اين گزارش محدوديت‌ها و چالش‌هاي پيش روي فراگير شدن اينترنت ماهواره‌اي مدار پايين براي استفاده خانگي به سه دسته فني، اقتصادي و حقوقي تقسيم شده است. برخي چالش‌هاي حقوقي كه در اين زمينه وجود دارد و بر سر راه استفاده فراگير از اين فناوري مانع‌تراشي مي‌كند، در اين گزارش ذكر شده است. اولين نكته مساله حقوق سرزميني است:
«يكي از موانع قانوني مهمي كه ماهواره‌هاي مخابراتي غيردولتي با آن مواجه هستند، موضوع به رسميت شناختن و حقوق سرزميني است. طبق معاهدات بين‌المللي، دولت‌ها مجاز به جلوگيري يا مخالفت با حركت ماهواره‌هاي غيرنظامي بر فراز سرزمين‌هاي خود نيستند. با اين حال، آنها توانايي اعمال كنترل بر دسترسي به سيگنال‌هاي ماهواره‌اي و استفاده از خدمات ارتباطي ماهواره‌اي توسط كاربران داخلي را دارند كه اين اختيار بر اساس حقوق سرزميني آنهاست.»
«محدوديت اصل عدم مداخله» دومين موضوع حقوقي است كه در تشريح موانع حقوقي به آن اشاره شده است: «اصل عدم مداخله ارتباط تنگاتنگي با ممنوعيت توسل به زور و حمايت از حاكميت دولت دارد. اين مبتني بر احترام به حاكميت اصل در حقوق بين‌الملل عرفي محتواي سرزميني يك دولت و برابري حاكميت كشورهاست.»
«محدوديت مسووليت كشورها از طريق اصل مراقبت مقتضي» مورد حقوقي ديگري است كه در موضوع فراگيري اينترنت ماهواره‌اي مورد توجه مركز پژوهش‌ها قرار گرفته است. در توضيح اين اصل آمده است: «هر دولتي موظف است اجازه ندهد كه آگاهانه از قلمرويش براي اعمال ناقض حقوق ساير دولت‌ها استفاده شود.»
در كنار مسائل حقوقي، هزينه بالاي اشتراك ماهيانه و تجهيزات اتصال، عدم امكان دريافت خدمات و پرداخت ريالي براي خريد اشتراك ماهيانه به دليل تحريم از جمله موانع اقتصادي توسعه و فراگير شدن اينترنت ماهواره‌اي در كشور ذكر شده است.
وجود زباله‌هاي فضايي در مدار پايين، ميزان تاخير بسيار بالا نسبت به نسل جديد اينترنت زميني (فيبر نوري)، محدوديت آسمان تاريك و آرام، قابليت رديابي محل قرارگيري پايانه (ترمينال) و ارتباط آن با ماهواره نيز از جمله دشواري‌هاي مربوط به فراگير شدن اين تكنولوژي است.
استارلينك در كدام كشورها فعال است؟
در حال حاضر با توجه به عدم اتمام پروژه اسپيس ايكس بيش از ۸۰ درصد كاربران اينترنت ماهواره‌اي مدار پايين بزرگ در امريكاي شمالي، ۱۸ درصد در استراليا، نيوزيلند و اروپا و تنها كمتر از ۲ درصد در مناطق ديگر جهان مستقرند.
بر اساس اطلاعات ارايه شده بازوي پژوهشي مجلس، استارلينك در چند كشور از رگولاتور دولتي مجوز ارايه سرويس گرفته است. در آسيا فقط ژاپن اين مجوز را ارايه كرده است. در اقيانوسيه كشورهاي استراليا، نيوزيلند و جزاير تونگا؛ در امريكاي جنوبي سه كشور برزيل، شيلي و كلمبيا؛ در امريكاي شمالي كشورهاي ايالات متحده امريكا، كانادا، مكزيك، جمهوري دومينيكن، پورتوريكو و جاماييكا؛ در اروپا بسياري از كشورها از جمله انگليس، آلمان، فرانسه، اتريش، هلند و... در قاره آفريقا اما هنوز هيچ كشوري مجوزي براي فعاليت استارلينك صادر نكرده است.
به گفته مركز پژوهش‌ها، «از ميان كشورهاي جهان، روسيه تاكنون موضع تهاجمي‌تري براي مقابله با اينترنت ماهواره‌اي مدار پايين و استفاده از آن اتخاذ كرده است. اواخر سال ۲۰۲۰ دولت روسيه، لايحه‌اي را به مجلس دوماي اين كشور ارايه كرده كه در آن تصريح شده تمام گونه‌هاي اتصال به شبكه جهاني اينترنت كه در اختيار دولت است، بايد از مجراي قانوني انجام شود. بنابراين اتصال مستقيم به خدمات اينترنت ماهواره‌اي مدار پايين بدون مجوز، غيرقانوني و تهديدي براي امنيت ملي اين كشور تلقي شده است.»
همچنين در روسيه براي افرادي كه به اتصال به ماهواره‌هاي مدار پايين اقدام مي‌كنند، جريمه مالي در نظر گرفته شده است. اين جريمه براي اشخاص حقيقي تا ۵۰۰ دلار و براي اشخاص حقوقي تا ۱۳۵۰۰ دلار است. در چين هم با وجود اينكه دولت اين كشور تا امروز موضع رسمي خود در خصوص اين فناوري روز دنيا را اعلام نكرده، اما اجازه فروش خدمات و تجهيزات استارلينك در اين كشور صادر نشده است.
ايجاد مزيت‌هاي رقابتي براي اينترنت زميني
در اين گزارش ايجاد مزيت‌هاي رقابتي براي اينترنت زميني در برابر اينترنت ماهواره‌اي به عنوان يكي از راهكارهاي مواجهه با اين فناوري جديد در نظر گرفته شده است. از جمله روش‌ها براي ايجاد اين مزيت رقابتي عبارتند از: ارتقاي كيفيت دسترسي زميني به اينترنت از طريق هوشمندسازي دسترسي به خدمات و محتوا، كاهش تعرفه‌هاي اتصال به اينترنت از طريق شبكه سيار و ثابت، ارتقاي كيفيت اتصال به اينترنت در شبكه ثابت و سيار از طريق حمايت از توسعه 5G و فيبر نوري، الزام اپراتورهاي مخابراتي به پوشش باكيفيت مناطق روستايي.